Strona główna / dark patterns

dark patterns

31.03.2025

4 min czyt.

Czym są dark patterns?

Ciemne wzorce to techniki projektowania interfejsów, które celowo wprowadzają użytkowników w błąd, aby skłonić ich do działań korzystnych dla aplikacji lub platformy. Działa się to często kosztem przejrzystości i uczciwości.

Przykładowo, niektóre z tych praktyk polegają na:

• ukrywaniu opcji rezygnacji z subskrypcji,
• manipulowaniu widocznością przycisków zgody na przetwarzanie danych osobowych,
• tworzeniu interfejsów, które prowadzą do niezamierzonych decyzji użytkowników, jak subskrybowanie usług lub akceptowanie szerokiego zakresu przetwarzania danych.

Takie zwodnicze interfejsy mogą prowadzić do niezamierzonych decyzji użytkowników.

Dodatkowo stosowanie ciemnych wzorców może:

• naruszać przepisy dotyczące ochrony konsumentów oraz danych osobowych,
• osłabiać zaufanie do internetowych platform.

Rodzaje i formy dark patterns

Techniki projektowe znane jako dark patterns przyjmują różnorodne formy.

• „roach motel”, gdzie użytkownik napotyka przeszkody podczas próby anulowania subskrypcji,
• „confirmshaming”, czyli wywoływanie poczucia wstydu, by skłonić kogoś do określonego działania,
• manipulacja opiniami i recenzjami pozwala na stworzenie fałszywego dowodu społecznego, co sprawia, że produkt lub usługa wydają się bardziej popularne, niż są w rzeczywistości,
• fałszywa ograniczona dostępność sugeruje niewielką ilość towaru, zmuszając do szybkiej decyzji o zakupie,
• zamaskowane reklamy, które wprowadzają użytkowników w błąd co do swojej faktycznej natury,
• ukryte koszty ujawniające się dopiero na końcowym etapie zakupu,
• „sneaking”, czyli zatajenie kluczowych faktów,
• „trick wording”, gdzie używa się podstępnych sformułowań w celu dezorientacji odbiorcy.

Celem tych technik jest wpływanie na decyzje użytkowników bez ich pełnej świadomości i zgody, co często prowadzi do działań niekorzystnych dla nich samych.

Jak dark patterns wpływają na użytkowników?

Dark patterns wpływają na użytkowników, manipulując ich wyborami i często prowadząc do impulsywnych zakupów. Mogą wprowadzać w błąd, skłaniając do ujawnienia wrażliwych danych osobowych, co narusza prywatność oraz poczucie bezpieczeństwa internautów.

• użycie takich wzorców wywołuje frustrację i niezadowolenie z korzystania z internetu,
• dodatkowo osłabiają zaufanie do danej platformy,
• na dłuższą metę użytkownicy mogą zacząć unikać firm stosujących takie praktyki.

Dodatkowo, dark patterns mogą naruszać przepisy dotyczące ochrony konsumentów i danych osobowych. To negatywnie wpływa na reputację przedsiębiorstwa oraz jego relacje z klientami.

Przykłady dark patterns w praktyce

Przykłady ciemnych wzorców można dostrzec w wielu zakątkach internetu. Oto niektóre z nich:

• fałszywa pilność, polegająca na wywoływaniu uczucia presji czasowej podczas podejmowania decyzji o zakupie,
• fałszywy dowód społeczny, gdzie recenzje lub opinie są modyfikowane tak, aby produkt wydawał się bardziej popularny niż w rzeczywistości,
• ukryte opcje rezygnacji, które utrudniają użytkownikom znalezienie możliwości anulowania subskrypcji,
• domyślny wybór, gdzie zgoda na dodatkowe usługi lub opłaty jest zaznaczona automatycznie,
• zwodnicze sformułowania, czyli skomplikowane i niejasne komunikaty, które mogą wprowadzać użytkownika w błąd.

Celem takich praktyk jest wpływanie na wybory użytkowników bez ich pełnej świadomości i zgody. To często prowadzi do działań niekorzystnych dla nich samych.

Jak rozpoznać dark patterns na platformach internetowych?

Rozpoznawanie tzw. „ciemnych wzorców” na platformach internetowych wymaga bystrości i umiejętności wykrywania manipulacyjnych metod. Ważnym sygnałem są zwodnicze komunikaty, które mogą mylić użytkownika co do prawdziwych warunków korzystania z usług. Przykładowo, warto zwrócić uwagę na:

• ukryte koszty,
• niejasne zasady subskrypcji.

Należy również być ostrożnym wobec trudności związanych z rezygnacją z usług czy subskrypcji. Często zdarza się, że opcje anulacji są trudne do znalezienia lub celowo ukrywane – to typowy przykład tzw. „hotel dla karaluchów”.

Skutecznym rozwiązaniem jest:

• korzystanie z narzędzi blokujących reklamy,
• zgłaszanie zauważonych naruszeń, gdy napotkamy manipulacyjne techniki,
• monitorowanie stron pod kątem takich praktyk pozwala unikać niepożądanych decyzji.

Zwracaj także uwagę na presję czasową oraz sztucznie generowane poczucie pilności, które mogą prowadzić do nieprzemyślanych zakupów. Analiza języka używanego w interfejsach często pomaga – sformułowania mające na celu dezorientację mogą wskazywać na obecność ciemnych wzorców.

Świadomość tych zagrożeń umożliwia lepszą ochronę przed manipulacjami online i podejmowanie bardziej świadomych decyzji dotyczących korzystania z internetowych platform.

Jak chronić się przed dark patterns?

Aby skutecznie zabezpieczyć się przed tzw. dark patterns, kluczowe jest zrozumienie swoich praw i dokładne analizowanie tego, na co się zgadzamy podczas korzystania z usług w sieci. Przede wszystkim warto przyjrzeć się regulaminom i politykom prywatności, zwłaszcza podczas rejestracji czy zakupów. Użytkownicy powinni być wyczuleni na wszelkie niejasności oraz ukryte opłaty.

• stosowanie narzędzi blokujących reklamy i śledzenie to również dobra praktyka,
• pomagają one ograniczyć wpływ manipulacyjnych technik stosowanych przez różne platformy online,
• dodatkowo warto sprawdzać domyślne ustawienia aplikacji, by uniknąć niepożądanych zgód na przetwarzanie danych osobowych.

Edukacja konsumencka ma tutaj ogromne znaczenie – większa świadomość użytkowników ułatwia unikanie pułapek związanych z ciemnymi wzorcami. Regularne monitorowanie stron internetowych oraz zgłaszanie zauważonych naruszeń może pomóc w ich ograniczeniu. Krajowe organy ochrony danych coraz częściej nadzorują te działania, wspierając tym samym ochronę użytkowników.

Zwracając uwagę na te kwestie, internauci mogą podejmować bardziej świadome decyzje dotyczące korzystania z platform online i skutecznie bronić się przed manipulacjami w sieci.

Rola etycznego projektowania w przeciwdziałaniu dark patterns

Etyczne podejście do projektowania odgrywa kluczową rolę w przeciwdziałaniu tzw. „ciemnym wzorcom”, czyli technikom manipulacyjnym, które mogą wprowadzać użytkowników w błąd. Projektanci powinni koncentrować się na przejrzystości i uczciwości, unikając metod prowadzących do nieświadomych decyzji użytkowników.

Tworzenie przyjaznych interfejsów buduje zaufanie oraz lojalność klientów, co przekłada się na długoterminowe korzyści dla firm. Dodatkowo minimalizuje to ryzyko naruszeń prawnych związanych z ochroną danych osobowych i praw konsumentów. Etyka projektowania obejmuje również stosowanie jasnych komunikatów, umożliwiających użytkownikom dokonywanie świadomych wyborów bez presji czy ukrytych intencji.

• przestrzegając zasad etycznego projektowania, można uniknąć negatywnych skutków „ciemnych wzorców”,
• takich jak utrata reputacji czy zaufania klientów,
• wspieranie takich praktyk pozwala projektantom tworzyć lepsze środowisko cyfrowe oraz umacniać pozycję swoich marek jako godnych zaufania graczy online.

Dark patterns a przepisy prawne

Przepisy dotyczące dark patterns dynamicznie się rozwijają. Coraz więcej państw, zwłaszcza w Unii Europejskiej, zaczyna wprowadzać regulacje mające na celu ochronę konsumentów przed manipulacyjnymi praktykami. Przykładem takich działań jest Akt o usługach cyfrowych (DSA), który definiuje dark patterns jako praktyki utrudniające użytkownikom podejmowanie świadomych decyzji, co ma chronić internautów.

Firmy stosujące tego typu wzorce mogą napotkać konsekwencje prawne, jeśli ich działania zostaną sklasyfikowane jako nieuczciwe praktyki rynkowe lub naruszenia praw konsumenckich. Inspekcja handlowa posiada uprawnienia do monitorowania przestrzegania tych przepisów oraz nakładania kar na przedsiębiorstwa nieprzestrzegające obowiązków informacyjnych wobec klientów.

Dark patterns są trudne do całkowitego wyeliminowania ze względu na ich subtelny charakter. Dlatego przepisy koncentrują się na sytuacjach, gdzie takie działania łamią zasady ochrony danych osobowych lub powodują brak przejrzystości w procesach ich przetwarzania. Ważnymi regulacjami w tej dziedzinie są RODO oraz ustawa o ochronie danych osobowych.

Od 17 lutego 2024 roku nowe przepisy DSA bezpośrednio zakazują stosowania dark patterns przez platformy internetowe. To oznacza większą odpowiedzialność firm technologicznych za projektowanie interfejsów użytkownika oraz wymóg transparentności i uczciwości wobec konsumentów.